Afet Yardımı Yaparken Dikkat Edilecekler

Ön güncelleme: 6 Şubat Deprem Yardımını lütfen Google’da arayıp bulduğunuz değili AFAD veya AHBAP gibi bilindik kuruluşlara yapın. Ve sadece resmi sayfaları üzerinden gidin.

Büyük felaketlerden sonra, insanların sorduğu en yaygın sorulardan biri nasıl yardım edileceğidir. Sıradan insanlar trajedilere yanıt olarak olağanüstü cömerttir.

Ancak bu cömertliği felaketlerden etkilenen insanlar için sonuçlara dönüştürmek şaşırtıcı derecede zordur. Bireysel bağışçılar, arama kurtarma çabalarını hızlandırmak için genellikle fazla bir şey yapamazlar. (Ve kendileri kurtarıcı olmaya çalışan bireyler, tehlikedeki insan sayısına katkıda bulunabilir.) Kasırgalar ve tayfunlar durumunda, yollar ve havaalanları genellikle sular altında kalır ve bu da ihtiyaç duyulan yere malzeme almayı zorlaştırır. Ya da oraya hücum edenler yolları bloke edebilir ve yardımın gecikmesine yol açabilirler.

Diğer bir komplikasyon, afetlere verilen cömert yanıtın, çoğu yerel hayır kurumunun tipik bütçesine kıyasla olağanüstü bir para seli getirebilmesidir. Çoğu hayır kurumunun küçük bir bütçesi vardır ve içinde faaliyet göstermeye alışkındır. Yüzde 20 daha fazla paradan, hatta iki kat daha fazla paradan yararlanabilirler, ancak tipik işletme bütçelerinin birkaç yüz katı ile dolup kalırlarsa, genellikle onu en çok ihtiyacı olan insanlara nasıl taşıyacaklarını bilmezler. Bozulma ve yolsuzluk, Amerika’da 9/11 den sonra gerçekleşen rezil sahte 11 Eylül hayır kurumları gibi üçkağıtlar da  yardım operasyonlarında ciddi endişelerdir.

Tüm bu nedenlerden dolayı, afetlerin hemen ardından afet yardımının etkili bir şekilde yapılması zor olabilir. Bu durumlarda bağış yapan kişiler, bağışlarının özellikle yararlı olmadığını öğrenince hayal kırıklığına uğrayabilir. Ve bu geçmiş sicili nedeniyle, ihtiyacı olan insanlara en etkili şekilde yardım etmekle ilgilenen bağışçılar ve hayır kurumları genellikle afet yardımını hedeflemezler, bunun yerine acil felaketin olmadığı ve daha az karmaşıklığın ve belirsizliğin olmadığı alanlara bağış yapmayı tercih ederler. Bunu yapmak neredeyse her zaman daha uygun maliyetlidir.

Ancak afet yardımı ile ilgili bu sorunların felce yol açması gerekmez. Potansiyel bağışçı için, afetlere yanıt olarak etkili bağış, potansiyel hayır kurumlarına paranızın en iyiyi nerede yapabileceğini göz önünde bulundurarak bakmayı gerektirir.

Bağışçılar anında yanıtı etkilemez. Uzun süreli iyileşmeyi etkileyebilirler.

Afet yardımını düşünürken, her biri kendi zorlukları olan felaket kurtarmanın birkaç ayrı yönünü düşünebiliriz. Yardım çalışması acil afet müdahalesidir – arama kurtarma, ihtiyaç malzemeleri atma, acil tıp, yangınla mücadele. Yardım çalışmaları tipik olarak finansman eksikliği nedeniyle değil, lojistik engeller tarafından engellenir. Şiddetli bir felakette yollar ve havaalanları kapatılabilir ve kurbanlar genellikle panikler ve düzensizdir.

Bu sorunların nasıl çözüleceğini bulmak ve bu gibi koşullar altında yardım sağlamak çok önemlidir. Yine de para veya malzeme sıkıntısından kaynaklanan sorunlar değiller ve bağışçıların cömertliği bunları çözemez.

Bir felaket meydana geldiğinde, arama kurtarma yeteneklerini veya acil afet müdahalesini geliştirmek için büyük ölçüde geç. Bu yetenekleri geliştirmeye yönelik yatırımların bir krizden önce yapılması gerekir – zaten gerçekleşirken değil.

Büyük bir deprem durumunda, zayiatlar muhtemelen ikincil acil durumlardan da kaynaklanacaktır. Tıbbi bakıma, malzemeye ve ihtiyaçlara erişim eksikliği nedeniyle bir felaketten sonraki haftalarda ve aylarda ölümler gerçekleşebilir. Porto Riko’da Maria Kasırgası’ndan ölümler ikincil bir acil duruma örnekti – felaketin ilk aşamasında 64 kişi öldü ve yardım yavaş geldiği için binlerce kişi daha öldü.

Bağışçılar, felaket müdahalesinin başka bir yönüyle daha faydalıdır: kurtarma. Felaket sonrası, insanların evlerini ve hayatlarını yeniden inşa etmek için tıbbi bakıma, yiyeceğe ve malzemelere ihtiyaçları olacak. Felaket kurtarma ile ilgili hala karmaşık lojistik var, ancak paranızın bir fark yaratmasını isteyip istemediğinize bakmanız gereken yer burası.

Daha fazla para genellikle yardımcı olur – ama her zaman değil

Hayır kurumları, bu malzemelerin daha acil ve daha iyi hedefli yardım gönderilerini yerinden edebileceğinden ve genellikle boşa gidebileceğinin habersiz, afetlerden etkilenen bölgelere fiziksel malzeme – ayakkabı, giysi ve yiyecek – gönderen insanlarla ilgili endişelerini yıllardır dile getirdiler. Genellikle halkı nakit bağışlamaya ve kar amacı gütmeyen kuruluşların gerekli malzemeleri satın almasına izin vermeye çağırıyorlar.

Ancak hayır kurumlarının her zaman eski ayakkabılarınıza ihtiyaç duymayabileceği anlaşılabilir olsa da, paranıza ihtiyaç duymayabilecekleri daha az anlaşılabilirdir. Gerçek şu ki, bazen bir kuruluş gereken bağışlara sahiptir ve etkili kurtarmanın önündeki geri kalan engeller personel zamanı, uzmanlık, etkilenen bölgelere erişim veya sınırlı malzemelerdir. Bir hayır kurumuna daha fazla para vermek, yaptıkları işi daha fazla yapmalarını sağlayacaksa, daha fazla finansman için yer vardır, eğer yoksa yoktur.

Hayır kurumları bağışları nadiren geri çevirecektir, ancak bu her zaman aktif olarak bağış aradıkları anlamına gelmez. Ve bir hayır kurumu, onlarla ne yapacağını bilmemesine rağmen aktif olarak bağış arıyorsa, bu yerine varma konusunda başarısız bağışlara dönüşebilir. Orgnaize ve ne yapacağını bilen  hayır kurumlarının, paranın nasıl harcanacağı konusunda spesifik olma olasılığı daha yüksektir – örneğin, “evler inşa edeceğiz” veya “kurbanları telafi edeceğiz” derler – ve ideal olarak programlarının her biri için bağış toplama hedeflerini belirlerler.

Başka kimse vermediğinde bağışlara ihtiyaç vardır

Afet yardımı ani zirvelerde olma eğilimindedir. Bağışlar, bir felaket meydana geldikten hemen sonra gerçekleşir ve haber döngüsü başka şeylere geçtikçe hızla ölür. Bağışların yüzde sekseni bir felaketin ilk birkaç günü içinde gerçekleşir.

İdeal olarak, hayır kurumları o zaman bağışlanan parayı stoklayacak ve bölge yeniden inşa edip toparlandıkça önümüzdeki aylar ve yıllar boyunca gerektiği kadar harcayacaklardı. Ne yazık ki, bu her zaman olmaz ve bir felaketten altı ay veya bir yıl sonra – dünyanın geri kalanı devam ettiğinde – hemen sonra olduğundan daha fazla ihtiyaç olması nadir değildir.

İnsanların bağış kararlarını bu kadar hızlı vermelerinin ciddi sonuçları olabilir. Çoğu zaman, haberlerin yeterince hızlı çıkmaması büyük felaketlerin gözden kaçması anlamına gelir. 2010 yılında Haiti’de meydana gelen deprem gerçekten de yakın tarihin en kötü felaketlerinden biriydi ve tahminen 160.000 kişinin ölümüne neden oldu ve ABD basınında geniş yer buldu. Çoğu felaketin ilk günlerinde olmak üzere 13 milyar dolar yardım toplandı.

Ancak ondan iki yıl önce Bangladeş ve Myanmar’da Nargis Kasırgası nedeniyle en az 138.000 kişi ölmüştü. Neredeyse tamamı hükümetlerden olmak üzere sadece yaklaşık 300 milyon dolar toplandı. Myanmar’ın otoriter hükümetinin yardıma izin verme konusundaki ilk isteksizliği ve hükümetin parayı iktidarını pekiştirmek için kullandığı yönündeki endişeler nedeniyle, bu trajedi ilk hafta bağış akınını kaçırdı. Ülke isteksizce bazı dış yardımları kabul ettiğinde, felaket haberlerden düşmeye başlamıştı. Diğer ülkelerdeki pek çok insan bunun yaşandığını bilmiyordu ve hala da bilmiyor.

Yoğun bir haber döngüsü sırasında veya birkaç yabancı gazetecinin olduğu bir ülkede bir felaket meydana geldiyse veya ölü sayısının acil ve felaket yerine ölçülmesi yavaş ve zor olacağı bir felaket türüyse, insanlar yeterince dikkat etmiyor olabilir. Bunlar genellikle paraya gerçekten umutsuzca ihtiyaç duyulan yerlerdir.

Felaket olduğunda para vermek iyi bir dürtüdür. Ancak bir bağışçının dikkate alması gereken bir şey, parayı sadece vermekle kalmamak ve birkaç ay sonra sahada ne yaptıklarını ve daha fazla finansmana ihtiyaçları olup olmadığını sormak için hayır kurumlarını takip etmektir.

Çok netliği olmayan bir alanda, hayır kurumlarının son derece sorumlu olması gerekir.

Afet yardımı, neyin işe yaradığı konusunda çok fazla belirsizliğin olduğu bir alandır. Belirsiz bir ortamda, hayır kurumlarının ne yaptıkları konusunda şeffaf olmaları ve hata yapma olasılıklarını kabul etmeye açık olmaları özellikle önemlidir.

Bir hayır kurumu hangi programları sunabilecek durumda olduğunu, bu programları tamamen finanse etmek için ne kadar paraya ihtiyacı olduğunu ve programlarını tamamen finanse ettikten sonra gelen ek parayla ne yapacağını açıklayabilmelidir. En umut verici programları belirlemeye çalışan GiveWell gibi hayır kurumu değerlendiricileri, afet yardımı söz konusu olduğunda netlik kazanmanın özellikle zor olduğunu görmüştür.

Çoğu zaman, durum ne kadar acil ve karmaşıksa, yardım kuruluşları da o kadar az açık ve şeffaf olabildiklerini düşünüyor. Ne yazık ki şeffaflığa en çok ihtiyaç duyulan zaman da budur, böylece gelecekteki felaketler için neyin işe yaradığına dair daha iyi bir resim geliştirebiliriz.

Daha da iyisi, etkinliği hedefleyen, ne yaptıklarına dair veri toplayan ve programlarını buna göre ölçeklendiren (veya iptal eden) bir yardım kuruluşu olmaktır. Afetlerde bu zordur, çünkü hiçbiri diğeriyle aynı değildir ve geçmişteki başarıların gelecektekileri gerçekten öngörüp öngörmediğini bilmek zordur.

Bununla birlikte, afet yardımı konusunda şeffaf, dürüst ve sonuç odaklı bir yaklaşım benimseyen iyi örnekler de vardır. GiveWell, Sınır Tanımayan Doktorlar’ı “yardım kuruluşlarında şeffaflık, dürüstlük ve doğruluk konusunda lider” olarak nitelendirmiştir ve bu, Sınır Tanımayan Doktorlar’ı bir afet yardım kuruluşu olarak tavsiye etmesinin önemli bir nedenidir.

Bir afet sonrasında etkili yardım sağlamanın en iyi yolları hakkında hala çok fazla şey bilmediğimiz için, bu finansal programların testini yapmak için çok fazla alan var. Burada da hayır kurumlarının işleri doğru yapması önemlidir. Bu finansal program testleri ideal olarak önceden duyurulmalı, net bir misyon beyanına sahip olmalı ve denemenin nasıl gittiğini rapor etmelidir.

Birkaç yıl önce, dünyanın en yoksul insanlarına nakit transferi yapan bir yardım kuruluşu olan GiveDirectly, nakit transferlerinin – kelimenin tam anlamıyla bir felaketten yeni çıkmış insanların eline nakit para vermek – afet yardımı için iyi çalışıp çalışmadığını merak ediyordu. İşe yarayabileceğini düşünmek için bazı nedenler var – nakit transferi programının genel giderleri son derece düşük, yollar ve havaalanları hasar görse ya da yüksek öncelikli yardımlarla dolu olsa bile gerçekleştirilebilir ve dünyanın en yoksulları için sonuçları iyileştirmede dikkate değer ölçüde iyi çalışıyor.

Ancak şüpheci olmak için de bazı nedenler var – belki de afetlerde insanların ellerine para vermek, kıt malzemelerin ihaleye çıkmasına neden oluyor. GiveDirectly, Harvey Kasırgası mağdurlarına nakit transferi sunan küçük ölçekli bir deneme ile bu konuyu ele aldı. Nakit transferine dayalı yaklaşımlarının sadece geleneksel olarak faaliyet gösterdikleri Kenya’nın yoksul bölgelerinde değil, her yerde işe yarayıp yaramadığını ve yoksulluğu hedefleyen yardım çabalarında olduğu gibi afet yardımı için de geçerli olup olmadığını kontrol etmek istemişlerdi.

GiveDirectly, bir güncelleme haberinde, hedef nüfusun yaklaşık yüzde 90’ına başarılı bir şekilde nakit para ulaştırabildiğini ve bu kişilerin çoğunlukla bu parayı kullanabildiğini bildirdi; bu da doğrudan nakit yardımının zengin ülkelerdeki afetler için umut verici bir müdahale gibi görünmesini sağlıyor, ancak yoksul ülkelerde farklı bir dizi sorun beklenebilir. (Özellikle yıkılan altyapı, hem etkilenen nüfusa nakit para ulaştırmayı zorlaştırmakta hem de bu nüfusun parayı ihtiyaç duyabilecekleri malzemeleri satın almak için kullanmalarını zorlaştırmaktadır). Geçtiğimiz yıl GiveDirectly, Ian ve Fiona kasırgalarından sonra Florida ve Porto Riko’daki yaklaşık 5.000 düşük gelirli haneye acil durum fonları gönderdi ve fırtınalardan en çok etkilenen mahalleleri hızlı bir şekilde belirlemek için yapay zeka tarafından taranan uydu görüntülerini kullandı.

Bunun gibi daha fazla test edilmiş deneyime ihtiyacımız var. İnsanlar olağanüstü cömert ve yapabildiklerinde afetlere yüz milyonlarca yardım yapmaya istekliler. Şu anda bu cömertliğin nasıl tutarlı bir şekilde iyi sonuçlara dönüştürüleceğine dair net bir tablo yok. Ancak dikkatli deneyler, bunu anlamaya giden yolda çok değerli bir adımdır.